ATSOTITZEN KORPUSA

Gotzon Garatek 30 urtetan zehar egindako lan eskerga honetan hainbat atsotitz desberdin aurki ditzakegu hizkuntza desberdinetan: euskaraz, gazteleraz, ingelesez eta latinez hain zuzen ere. Lan honek 14.458 atsotitz biltzen ditu euskaraz, gainerako hizkuntzetan bere parekoa zein den adieraziz. Euskarazko atsotitz gehienak zazpi probintzietako 23 baserritan daude bilduta gutxi gorabehera.

Normala den moduan, hemen agertzen diren esaera asko orain hilda daudenei jasotakoak dira eta aski garbi ikus dezakegu gaur egungo baserrietako jendeak lehen erabiltzen zuten baino askoz atsotitz gutxiago erabiltzen dutela. Atsotitzak hizkuntzaren aberastasunaren erakusle direla ikus dezakegu.

Korpus honetan hitz bat sartzea nahikoa da jakiteko ea zenbat atsotitz desberdin dauden hizkuntza horretan hitz hori barne hartzen dutenak eta zein den/diren esaera horren baliokideak gainerako hizkuntzetan.

Esan beharra dago ere atsotitzek herria ezagutzeko aukera ematen digutela, hots, zeintzuk ziren herrietako jokamolde, uste eta tradizioak, baita folklorea ere. Mitologiaren aztarnak eta erlijio kontuak zein iritziak naturarekin erlazionatuta ere aurki ditzakegu, eta nola ez, gure arbasoek belaunaldiz belaunaldi transmititu dizkiguten ipuin edota pasarteak.

Informazio iturriak:

· Garate, G: Atsotitzak, BBK, 1999-03-02an eguneratua, http://www.ametza.com/bbk/htdocs/hasiera.htm -tik hartua 2009-06-20an.

EDAK proiektua

Duela urtebete baino zertxobait gutxiago aurkeztu zuen EUDIA ikerketa taldeak EDAK (Euskara Dialektalaren Ahozko Korpusa) proiektua. EUDIAk euskararen bariazioari ematen dio garrantzia eta horretarako bere zentzu zabalenean ikertuko ditu desberdintasunak hizkuntzaren diakronia kontuan harturik: bariazio soziolinguistikoa, geolinguistikoa, lexikoa, morfologia…

Euskarak urtez urte eta belaunaldiz belaunaldi zer motatako aldaketak hartzen dituen ikustea da EDAK proiektu honen helburu nagusietarikoa.  Baita esan beharra dago, horrekin batera eta horretan oinarrituz, euskara dialektalaren ahozko korpusa sortzea ere helburu duela. Euskara hizkuntza ikertzerako orduan, korpus honek datutegi bezala jokatuko du, korpusean oinarrizko datuak bildurik.

Euskaraz hainbat korpus daude baina ahozko korpusa ere beharrezkoa da, izan ere, euskarari buruzko ikerketa bat egin behar denean ahozko euskararen korpus dialektal ezak atzeratu eta zaildu egiten baitu ikerketa hori.

Korpusean bildutako datuek ondoko bi ezaugarri hauek izango dituzte:

• Euskalki eta hizkera garrantzitsuenak bilduko ditu.
• Belaunaldietako datuak 45-50 urte ingurukoenak eta 20-25 urte ingurukoenak izango dira, batez ere, nagusien hizkera kontuan hartuz.

Horretarako aurretiazko galdera sorta bat prestatuta egongo da informatzaileari egiteko gorago aipatutako ezaugarri horietan ahalik eta informazio eta etekin handiena ateratzeko hartzaileari. Ondoren, informatzailearen soinuak eta transkribaketak erabiliko dira korpusa osatzeko Euskal Herriko ahozko ondarea eta herri hizkerak bildu, katalogatu eta hedatuz.

Informazio iturriak:

· Badihardugu Euskara Elkartea. Euskal Herriko hizkera eta ahozko ondarea. 2009ko ekainean eguneratua http://www.ahotsak.com/ -tik hartua 2009-06-19an.

LABAYRU HIZTEGIA: Bizkaiera, batuera, elebiduna.

Labayru hiztegia hiztegi elebiduna da eta bi hizkuntza uztartzen ditu euskara eta gaztelera erabiliz.  Euskaraz azken hogei urteotan garatu diren hiztegi gehienak elebakarrak izan dira, hots, hizkuntza bakar bat erabili izan da hiztegi osoan. Baina momentu honetan merkatuan hiztegi elebidunen premia handiagoa ikusten da gizartea garatuz doan heinean.

Hiztegi honetan ahozko eta idatzizko tradizioa bateratu egin dira eta monografia dialektalen eragina ere ikus daiteke. Batuerarako araututako formekin batera, bizkaieraren berbak ere sartu dira hauen erabilera bereziekin batera. Horrela, hiztegi honen helburu nagusietariko bat bete da batuerako hitz formen ugaltzea ekarriz. Korpusa hautatu, sailkatu, jorratu eta hornitzerakoan gainontzeko hiztegi elebidunak baino irizpide maila altuagoak erabili dira.

Esan beharra dago ere, lan taldeak gaur egungo errealitateari begiratu nahi izan diola hitzen adiera eta ezaugarri guztiak ahalik eta zehaztasun handienaz bilduz. Honekin loturik, berbak ez ezik, egitura konplexuagoak ere sartzen dituzte eguneroko hizkera biziak ekarriak direnak, eta gainontzeko hiztegi gehienak ez dira horrelako gauzetan oinarritu.

Nire ustez, gaur egun  filologo batek bizkaieraz defenditzeko gaitasuna izan beharko luke edo bakoitzak berea duen dialektoa gutxienez. Gaur ez zaio garrantzia handirik ematen ikastetxe askotan dialektoen ikasketari eta erabilerari, bakarrik forma estandarrean oinarritzen direlarik, hau da, batuera. Hau ikasten ari garen bitartean ez da horrenbeste nabaritzen, baina behin filologoak garenean, bakoitzak berea duen dialektoa zergatik ez genuen ikasi galdetzen diogu geure buruari.

Informazio iturriak:

· Labayru Hiztegia: “Bizkaiera ardatz duten hiztegia eta jarraibide liburuak” Berri Berriak, Azpeitiko Udala, 2006-06-02an eguneratua, http://www.erabili.com/zer_berri/berriak/1148996185-tik hartua 2009-06-14an.